Εγκέφαλος και διατροφικές διαταραχές

Ο ρόλος που έχουν ο εγκέφαλος, τα γονίδια και τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας στην ανάπτυξη διατροφικών διαταραχών επιτρέπει στους ασθενείς και στους θεραπευτές να κατανοήσουν καλύτερα το αιτιολογικό πλαίσιο και να παρέχουν μια πιο ουσιαστική θεραπεία.

Η νευροβιολογική ερμηνεία της νόσου των διατροφικών διαταραχών κάνει φανερή την σπουδαιότητα της θεραπευτικής παρέμβασης μέσω της επαρκούς σίτισης.

Η εσωτερική παρέμβαση στην περίπτωση των διατροφικών διαταραχών περιλαμβάνει την επαρκή σίτιση σε συνδυασμό με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή αποσκοπώντας στην διόρθωση των τμημάτων του εγκεφάλου που πλήττονται από την νόσο.

Η εξωτερική παρέμβαση περιλαμβάνει σχήματα ψυχοθεραπείας όπως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT), η διαπροσωπική θεραπεία (IPT), η διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία (DBT) και η θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης (ACT) για να μετατοπιστούν νευροβιολογικές αποκρίσεις, όπως η γνώση, η συμπεριφορά, οι κοινωνικές σχέσεις και το συναίσθημα, με σκοπό την αλλαγή της εγκεφαλικής απόκρισης. Συνδυαστικά, αυτές οι παρεμβάσεις αποσκοπούν στην αλλαγή της δομής του εγκεφάλου.

Τα τελευταία χρόνια σημαντικό ρόλο στην μελέτη του εγκεφάλου έχουν διαδραματίσει οι τεχνικές απεικόνισης του εγκεφάλου, όπως πχ η απεικόνιση λειτουργικού μαγνητικού συντονισμού fMRI, η τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων PET,η αξονική τομογραφία εκπομπής ενός φωτονίου, οι σαρώσεις SPECT. Οι τεχνικές αυτές επιτρέπουν στους ερευνητές να παρατηρήσουν τον εγκέφαλο σε 3D.(HIll,2017)

Διαβάστε Περισσότερα Γλωσσάρι: Περιοχές του εγκεφάλου και η λειτουργία τους

Οι μεγαλύτερες εγκεφαλικές αλλοιώσεις στα άτομα που πάσχουν από διατροφικές διαταραχές εντοπίστηκαν στο μεταιχμιακό σύστημα. Το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου είναι αυτό που ελέγχει το κύκλωμα του χρόνιου πόνου και των συναισθημάτων. Περιλαμβάνει την αμυγδαλή, τον ιππόκαμπο, την ψαλίδα, τα μαστοειδή σωμάτια, την υπόφυση, τον υποθάλαμο, την έλικα του προσαγωγίου, τον προμετωπιαίο φλοιό και τα βασικά γάγγλια.

Η κοιλιακή ραβδωτή περιοχή του εγκεφάλου(κοιλιακό ραβδωτό στρώμα) τείνει να μην πυροδοτείται για τα άτομα με ανορεξία και νευρική βουλιμία. Το κοιλιακό ραβδωτό στρώμα είναι μία σχετικά μικρή περιοχή βαθιά μέσα στον εγκέφαλο κοντά στα βασικά γάγγλια, μέρος του ραβδωδού σώματος που σχετίζεται με μεταιχμιακές δομές, όπως είναι η αμυγδαλή, ο ιππόκαμπος, ο μέσης γραμμής θάλαμος και ορισμένες περιοχές του προμετωπιαίου φλοιού. Επιπλέον επηρεάζεται έντονα από ντοπαμινεργικές ίνες από την κοιλιακή καλυπτήρια περιοχή (VTA), που είναι γνωστή ως μεσομεταιχμιακό ντοπαμινικό σύστημα, και έχει την υψηλότερη πυκνότητα σεροτονεργικών εισερχομένων στο ραβδωτό σώμα. Συνδέεται με συναισθηματικές και υποκινούσες πλευρές της συμπεριφοράς. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η περιοχή ενοποίησης των σημάτων με συναισθηματικό περιεχόμενο (αμυγδαλή), συναφειακές πληροφορίες (ιππόκαμπος), υποκινούσα σημασία (ντοπαμινεργικές εισροές), πληροφορίες για την κατάσταση διέγερσης (μέσης γραμμής θάλαμος) και εκτελεστικές/γνωσιακές πληροφορίες (προμετωπιαίος φλοιός).

Το μεταιχμιακό σύστημα συνδέεται με τα βαθύτερα τμήματα του κροταφικού και μετωπιαίου λοβού, δηλαδή με τα τμήματα του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην προσοχή και στις οργανωτικές ικανότητες καταστέλλοντας τις παρορμήσεις, αιτιολογώντας και παίρνοντας αποφάσεις και λαμβάνοντας σήματα ανταμοιβής και ευχαρίστησης. Βρέφη που η μητέρα τους τα κυοφόρησε με υψηλά επίπεδα στρες, καθώς επίσης και άτομα που έχουν υποστεί βαριά τραύματα, παρουσιάζουν παρόμοιες διαταραχές στο εν λόγω τμήμα του εγκεφάλου, φαινόμενο το οποίο μπορεί να μεταφερθεί και γονιδιακά σε επόμενες γενιές. H υποβαθμισμένη επαφή και το τραυματικό στρες ενεργοποιούν έναν μηχανισμό κινδύνου, αλλάζοντας την νευροβιολογία του εγκεφάλου και του κεντρικού νευρικού συστήματος. Τα τραυματισμένα παιδιά και οι ενήλικες παρουσιάζουν συχνά μειωμένη καλωδίωση στο συναισθηματικό τμήμα του εγκεφάλου (μεταιχμιακό τμήμα) και διαφορετικά επίπεδα ορμονών του στρες, με αποτέλεσμα την εμφάνιση άγχους, κατάθλιψης και προβλημάτων αυτορρύθμισης. Η ανάπτυξη του εγκεφάλου στην βρεφική ηλικία είναι “εξαρτώμενη εμπειρία”, αφού ο εγκέφαλος του βρέφους, ειδικά το συναισθηματικό τμήμα, βασίζεται στην ευαίσθητη εναρμονισμένη φροντίδα από τις κοντινές μορφές για υγιή ανάπτυξη και λειτουργία. Οι πρόωρες εμπειρίες επαφής παίζουν ουσιώδη ρόλο στην διαμόρφωση της κατασκευής του εγκεφάλου και στην δημιουργία ενώσεων μεταξύ των τμημάτων του εγκεφάλου.

Το χρόνιο στρες σχετίζεται με την απουσία ασφαλούς και προστατευτικής επαφής, πράγμα που επιδεινώνει τον σχηματισμό του εγκεφαλικού κυκλώματος και αλλάζει τα επίπεδα των ορμονών του στρες, με αποτέλεσμα τη συναισθηματική και βιολογική απορρύθμιση, την ανησυχία και την κατάθλιψη. Επίσης, το προγεννητικό στρες παράγει αυξημένη νορεπινεφρίνη (διέγερση και αναταραχή) και μειώνει τα επίπεδα της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης (κατάθλιψη, ανησυχία, συναισθηματική δυσαρμονία). Έρευνες έχουν αποδείξει ότι η ασφαλής επαφή του παιδιού προβλέπει αυτοέλεγχο στην πρώιμη σχολική ηλικία. Το χρόνιο και τοξικό στρες μπορεί να χειροτερέψει τη σωστή ανάπτυξη των εγκεφαλικών κυκλωμάτων, με αποτέλεσμα την ανησυχία και τα προβλήματα αυτοελέγχου. Οι περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην ικανότητα να μαθαίνει κάποιος τις ικανότητες του αυτοελέγχου είναι πολυάριθμες. Ο προμετωπιαίος φλοιός βρίσκεται πίσω από το μέτωπο και εμπλέκεται στην προσοχή και στις οργανωτικές ικανότητες συμπεριλαμβανομένων των κανόνων, καταστέλλει τις παρορμήσεις, αιτιολογεί και παίρνει αποφάσεις. Το κομμάτι του εγκεφάλου που είναι στη βάση των μετωπιαίων λοβών, πίσω από τα μάτια, εμπλέκεται στη λήψη αποφάσεων και στην ανταμοιβή, ειδικά όταν η απόφαση εμπλέκει καθυστερημένα την ευχαρίστηση. Ο πρόσθιος υπερμεσολόβιος έλικας (γνωστός και ως έλικα του προσαγωγίου) λαμβάνει μηνύματα από διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου και ρυθμίζει τις γνωστικές και συναισθηματικές αντιδράσεις. Επίσης, εμπλέκεται στον έλεγχο της συμπεριφοράς σε προκλητικές καταστάσεις και ρυθμίζει την συμπεριφορά, όταν η στρατηγική δε δουλεύει. Η έλικα του προσαγωγίου είναι υπεύθυνη για τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και τη ρύθμιση του άγχους, ενώ ταυτόχρονα σε αυτό το σημείο γίνεται η εξαρτημένη διαμόρφωση της συμπεριφοράς. Η δουλειά των βασικών γαγγλίων είναι να οργανώνουν την κινητική συμπεριφορά (κινητικός σχεδιασμός) και να συντονίζουν τις οδούς που βασίζονται στη μάθηση κανόνων. Τέλος, ο θάλαμος είναι το κέντρο πρώτης ερμηνείας ενός ερεθίσματος. Αυτές οι εγκεφαλικές περιοχές αναπτύσσονται φυσιολογικά κάτω από συνθήκες ασφάλειας και μετριάζουν το στρες, αλλά η ανάπτυξή τους είναι μειωμένη όταν υπάρχουν υψηλά επίπεδα στρες και διαπροσωπικό τραύμα (δυσλειτουργία επαφής). Το γονίδιο, επομένως, σε συνδυασμό με ένα τραυματικό περιβάλλον ανάπτυξης μπορούν να αποτελέσουν παράγοντες προδιάθεσης ανάπτυξης της νόσου.

Διαβάστε Περισσότερα Γλωσσάρι: Περιοχές του εγκεφάλου και η λειτουργία τους

Στις διατροφικές διαταραχές η αμυγδαλή (αποθήκη συναισθηματικής-συγκινησιακής μνήμης) υπερλειτουργεί. Στην αμυγδαλή γίνεται η σύζευξη όλων των προσλαμβανουσών πληροφοριών που συνδέονται με τα συναισθήματα. Είναι δηλαδή υπεύθυνη για το πώς αντιλαμβανόμαστε τις πληροφορίες που γεννούν τον φόβο, την απειλή και το άγχος, οτιδήποτε δηλαδή προέρχεται από το εξωτερικό περιβάλλον και κρίνεται ως απειλή (fight or flight / αντίδρασης μάχης ή φυγής). Ακόμα και απειλές που επιδρούν στη προσωπικότητα μεταφέρονται στην αμυγδαλή. Υπάρχουν, επίσης, και άλλα πολλά συναισθήματα που εμπλέκονται στη λειτουργία της αμυγδαλής, όπως είναι η μνήμη παλαιότερων γεγονότων με συναισθηματική φόρτιση (ασυνείδητη μνήμη) τα οποία είχαν προκαλέσει ερεθίσματα φόβου ή απειλής ή άγχους ή και ευφορικών συναισθημάτων.

Σε μια έρευνα του Dr Starange του Wellcome Trust Center for Neuroimaging στο Λονδίνο εστίασαν στα γονίδια 5-HTTLRP, τα οποία είναι υπεύθυνα για την σωστή μεταφορά του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνης στον εγκέφαλο, και έδειξαν ότι τα άτομα με ανωμαλίες στο εν λόγω γονίδιο παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα λειτουργίας της αμυγδαλής σε τραυματικά γεγονότα, κάτι που μπορεί να εξηγήσει την δυσκολία τους να δημιουργήσουν μνήμες κατά τη διάρκεια ενός τραυματικού γεγονότος. Το συγκεκριμένο γονίδιο, λοιπόν, αποτελεί το κλειδί το οποίο συνδέει την μνήμη με την ανάπτυξη άγχους. Στις διατροφικές διαταραχές η αμυγδαλή υπερλειτουργεί λόγω του έντονου stress και του μόνιμου φόβου, αλλά η υπερλειτουργία της αμυγδαλής μπορεί να προηγείται της εμφάνισης της νόσου λόγω ανωμαλίας του εν λόγω γονιδίου.

Τα άτομα με διατροφικές διαταραχές λειτουργούν αμυντικά από φόβο λόγω υπερλειτουργίας αμυγδαλής και υπολειτουργίας ιππόκαμπου κι έτσι συσσωρεύονται σκέψεις (υπερλειτουργία DLPFC, δηλαδή της ανώτερης περιοχής του εγκεφαλικού φλοιού ) οι οποίες σταματούν με την ασιτία. Τα άτομα με Δ.Δ φέρουν χαρακτηριστικά προσωπικότητας όπως άγχος, τελειομανία, αποφευκτικότητα, εξαρτητικότητα, παρορμητικότητα και ψυχαναγκασμούς, τα οποία προϋπάρχουν της ανάπτυξης της νόσου και συνήθως εξακολουθούν να υπάρχουν και μετά την ανάρρωση. Στην ανορεξία-βουλιμία (πρώην ανορεξία) παρατηρείται απομυελίνωση νευρώνων λόγω της μακροχρόνιας έλλειψης λιπαρών από την διατροφή, με αποτέλεσμα να αδυνατεί το νευρωνικό τόξο (νήσος Ράιλ-βασικά γάγγλια-σύστημα ντοπαμίνης) να λειτουργεί σωστά κι έτσι παρουσιάζεται έλλειψη πείνας, κορεσμού, πόνου, ικανοποίησης, ενσυναίσθησης και συναισθηματικής νοημοσύνης. Αυτές οι περιοχές κωδικοποιούν την ανταμοιβή και την κινητήρια αξία του φαγητού και συμβάλλουν στην προσέγγιση ή την αποφυγή αντικειμένων και φαίνεται να συμμετέχουν ενεργά στο φαγητό, την εικόνα του σώματος και τις αποφάσεις.

Διαβάστε Περισσότερα Γλωσσάρι: Περιοχές του εγκεφάλου και η λειτουργία τους

Η ασιτία προηγείται της ανάπτυξης της νόσου και γι’ αυτό μια ακραία περιοριστική δίαιτα μπορεί να πυροδοτήσει την εμφάνιση διατροφικής διαταραχής. Η ασιτία πλήττει το λογικό τμήμα του εγκεφάλου (προμετωπιαίος φλοιός) και κατά συνέπεια πλήττεται η νήσος του Ράιλ, η οποία εντοπίζει την ομοιόσταση και ο βρεγματικός λοβός, ο οποίος βρίσκεται πίσω από την νήσο. Ακολουθεί μεταβολή του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων και διαταραχή στον επικλινή πυρήνα (κεντρική λειτουργικά δομή ανάμεσα στην αμυγδαλή, τα βασικά γάγγλια, τις μεσομεταιχμιακές ντοπαμινεργικές περιοχές, τον ραχιαίο έσω θάλαμο και τον προμετωπιαίο φλοιό, ο οποίος φαίνεται να παίζει τροποποιητικό ρόλο στην ροή της πληροφορίας από το αμυγδαλοειδές σύμπλεγμα προς τις περιοχές αυτές. Διαδραματίζει κομβικό ρόλο στην πρόσληψη τροφής, στην συμπεριφορά με κίνητρο την ανταμοιβή, στην σχετιζόμενη με το στρες συμπεριφορά και στην εξάρτηση από ουσίες).

Τα άτομα με Δ.Δ φαίνεται να έχουν ελάχιστη έκκριση ντοπαμίνης κι αυτό συμβάλλει κατά πολύ στην αδυναμία λήψης αποφάσεων και στην εμπιστοσύνη. Στα άτομα με νευρική ανορεξία παρουσιάζονται αδύναμα σήματα κερκοφόρου πυρήνα και άλλα ραβδωτά μεταιχμιακά κυκλώματα που αποτρέπουν τα σαφή υπέρ ή κατά σήματα για την λήψη των αποφάσεων. Έτσι, προκύπτουν ερωτήματα, όπως “να πάρω την επόμενη μπουκιά;” ή “να φορέσω αυτά τα τζιν;”. Χωρίς απάντηση, το αποτέλεσμα είναι “δεν ξέρω τι είναι καλύτερο να κάνω!”.(Hill,2017)

Το εκτενέστερα μελετημένο νευροδιαβιβαστικό σύστημα στις διαταραχές πρόσληψης τροφής είναι αυτό της σεροτονίνης. Στην νευρογενή ανορεξία έχει βρεθεί μειωμένη σεροτονινεργική δραστηριότητα, ενώ στην νευρογενή βουλιμία έχει βρεθεί τροποποιημένη απάντηση στις σεροτονινεργικές δοκιμασίες πρόκλησης. Το ενδιαφέρον είναι ότι σε ανορεκτικούς ασθενείς που είχαν αναρρώσει από την διαταραχή η δραστηριότητα του 5ΗΤ2Α υποδοχέα είναι μειωμένη, ενώ παράλληλα έχει βρεθεί αυξημένη συγκέντρωση σεροτονίνης στο ΕΝΥ (εγκεφαλονωτιαίο υγρό). Το εύρημα αυτό οδήγησε τους Κaye και συναδέλφους να διατυπώσουν την υπόθεση ότι η νευρογενής ανορεξία αποτελεί μια προσπάθεια του οργανισμού που παρουσιάζει σεροτονινεργική υπερδραστηριότητα, να μειώσει την πρόσληψη τρυπτοφάνης και κατά συνέπεια την σύνθεση σεροτονίνης στο ΚΝΣ (κεντρικό νευρικό σύστημα) μέσα από τον διαιτητικό περιορισμό. Η αντιμετώπιση της σεροτονινεργικής υπερδραστηριότητας σε κλινικό επίπεδο μεταφράζεται σε καλύτερο έλεγχο της τελειοθηρίας, της καταναγκαστικότητας και του άγχους που χαρακτηρίζουν την προ-νοσηρή προσωπικότητα των ανορεκτικών ασθενών.

Ο περιορισμός, λοιπόν, της τροφής στα άτομα με ανορεξία περιορίζει την υπερδραστηριότητα των σεροτονινεργικών νευρώνων. Αυτό αρχικά οδηγεί σε μειωμένο άγχος που στη συνέχεια αυξάνεται ξανά και οδηγεί σταδιακά σε σοβαρές βλάβες του εγκεφάλου. Εφόσον οι συνάψεις του εγκεφάλου καταστρέφονται με την ασιτία, καταστρέφεται και η επικοινωνία των λοβών του εγκεφάλου και σταδιακά επέρχεται εγκεφαλική τύφλωση. Αυτός είναι ο λόγος που η ανάρρωση απαιτεί τουλάχιστον 2 χρόνια επαρκούς σίτισης για τη διόρθωση της βλάβης του εγκεφάλου, σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία και φαρμακευτική αγωγή για την διαχείριση του άγχους.

Για άτομα με βουλιμία, όταν βρίσκονται σε ασιτία, οι νευροδιαβιβαστές μειώνονται, από την απώλεια πρόσληψης τροφής κατά τη διάρκεια της ημέρας, δημιουργώντας συμπτώματα κατάθλιψης, όπως δυσκολία συγκέντρωσης, ανυπομονησία και ευερεθιστότητα. Αυτό επηρεάζει το χαρακτηριστικό της παρόρμησης και μπορεί να προκαλέσει ένα υπερφαγικό επεισόδιο.(Hill,2017)

Ενώ το σώμα εντείνει τα σήματα πείνας προς τον εγκέφαλο, η νήσος δεν τα αφήνει να εκφραστούν, εμποδίζοντας τις σκέψεις να αναγνωρίσουν την κατάσταση της πείνας και θολώνοντας την απόφαση για το πως πρέπει να δράσει. Η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας φαγητού μπορεί να ηρεμήσει τον οργανισμό και τις σκέψεις στην DLPFC (ανώτερη περιοχή εγκεφαλικού φλοιού ), με τον ίδιο τρόπο που την ηρεμούν η περιοριστική διατροφή και η υπερβολική άσκηση. Η έλλειψη χαμηλότερης εγκεφαλικής απόκρισης με προφίλ χαρακτηριστικών που περιλαμβάνουν την παρορμητικότητα, την εξαρτητικότητα και τις αλλαγές στην διάθεση δημιουργούν μια αίσθηση αυξημένου μουδιάσματος που ηρεμεί τους καθημερινούς στρεσογόνους παράγοντες και το άγχος. Η δοσολογία των μακροθρεπτικών συστατικών καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, ακριβώς όπως η δόση των φαρμάκων, συγκροτεί υγιεινούς κανόνες που πρέπει να ακολουθηθούν. Ο κανόνας της “δοσομέτρησης της τροφής” σε συγκεκριμένη ποσότητα και ανά τακτά χρονικά πλαίσια μπορεί να αντικαταστήσει την αναποφασιστικότητα για το πόσο, τι και πότε να φάνε. Ο διαιτολόγος πρέπει να προσδιορίζει τα μακροθρεπτικά συστατικά αντισταθμίζοντας την αβεβαιότητα, παρόλο που ο εγκέφαλος συνεχίζει να έχει τον θόρυβο της διατροφικής διαταραχής. Επίσης, οφείλει να διαβεβαιώνει τους πελάτες ότι οι ισορροπημένοι συνδυασμοί τροφών δεν θα τους οδηγήσει σε αύξηση βάρους (αν και κατά την κρίση τους μπορεί να εμφανιστεί παραπάνω λίπος). (Hill,2017)

Παράλληλα, σε καταστάσεις χρόνιου stress ή ασιτίας παράγονται ενδορφίνες που καταστέλλουν την αίσθηση του φόβου ή του πόνου και ο άνθρωπος ξεπερνά τον εαυτό του. Η αφοβία υπερβαίνει το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Ας σημειωθεί ότι δεν υφίσταται κατάσταση απουσίας φόβου εκ γενετής, αν και οι ψυχοπαθητικοί τύποι προσωπικότητας φαίνεται να έχουν μια πολύ χαμηλότερη αίσθηση φόβου.

Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι:
1. Η νήσος του Ράιλ υπολειτουργεί και αποσυντονίζεται η ομοιόσταση.
2. Τα άτομα δεν συντονίζονται με το εξωτερικό περιβάλλον και καταλήγουν να είναι ασύνδετα συναισθηματικά και αντικοινωνικά λόγω της χρόνιας αποφυγής των βαθύτερων συναισθημάτων τους.
3. Ως αποτέλεσμα, καταλήγουν να έχουν έλλειψη ενσυναίσθησης και χαμηλή συναισθηματική νοημοσύνη.
4. Υπερισχύουν οι σκέψεις από το ένστικτο επιβίωσης και περιορίζεται ο φόβος θανάτου λόγω της υπερπαραγωγής ενδορφινών.
5. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, αλλάζει η βασική λειτουργία του εγκεφάλου και καταλήγει η πάθηση να γίνει βιολογική.

Τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες διερευνούν τους γενετικούς παράγοντες που συσχετίζονται με την ανάπτυξη των διατροφικών διαταραχών και έχει ανακαλυφθεί μια σειρά γονιδίων που ευθύνονται για την ανάπτυξη διατροφικών διαταραχών. Μάλιστα, μια πρόσφατη μελέτη GWAS ανακάλυψε ένα γονιδίωμα με σημείο αναφοράς τη νευρική ανορεξία στο χρωμόσωμα 12, μια περιοχή που έχει συσχετιστεί με τον Διαβήτη Τύπου Ι και τις αυτοάνοσες διαταραχές. (Hill,2017)

Η εν λόγω μελέτη διαπίστωσε, επίσης, ότι η νευρική ανορεξία έχει αρνητική γενετική συσχέτιση με το δείκτη μάζας σώματος, τη γλυκόζη, την ινσουλίνη και τους φαινοτύπους λιπιδίων. Η νευρική ανορεξία συσχετίστηκε θετικά με το μορφωτικό επίπεδο και γενετικά με νευρώσεις (όπως πχ άγχος, φόβος και ανησυχία)με την λιποπρωτεΐνη υψηλής πυκνότητας, την χοληστερόλη και την σχιζοφρένεια. Οι ερευνητές ενθάρρυναν τον τομέα των διατροφικών διαταραχών να επαναπροσδιορίσει αυτή την ασθένεια ως βιολογική με ψυχιατρικά και μεταβολικά αίτια.(Hill,2017)

Παράλληλα, πρόσφατες μελέτες έχουν αρχίσει να επικεντρώνονται στις αλληλεπιδράσεις εγκεφάλου και εντέρου, στην διερεύνηση του μικροβιώματος σε άτομα με διατροφικές διαταραχές, εστιάζοντας και σ’ αυτούς τους τομείς για την θεραπεία της νευρικής ανορεξίας και άλλων διατροφικών προβλημάτων. (Hill,2017)

Εάν υπάρχουν πολλά γενετικά χαρακτηριστικά της διατροφικής διαταραχής, η ασιτία πυροδοτεί τα αναγνωρισμένα γονίδια να “ενεργοποιηθούν”, μεταβάλλοντας τις εγκεφαλικές και ορμονικές αποκρίσεις, “παγιδεύοντας” σκέψεις και συμπεριφορές και καταβροχθίζοντας το σώμα. Το άτομο “κλειδώνεται” σε καταστροφικές αντιλήψεις για την εικόνα του σώματος, σε συναισθήματα και πράξεις που περιορίζουν την καθημερινή ζωή. Γίνεται κατανοητό, ότι, άν δεν προϋπάρχουν γενετικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες, η δίαιτα από μόνη της δεν μπορεί να αποτελέσει εκλυτικό παράγοντα ανάπτυξης διατροφική διαταραχής. (Hill,2017)

Πώς μεταφράζεται όλη αυτή η αλλοίωση του εγκεφάλου στην συμπεριφορά τους;

Τα άτομα με διατροφικές διαταραχές παρουσιάζουν μη φυσιολογικές αποκρίσεις στα τρόφιμα και την εικόνα του σώματος τους (λόγω ελλιπούς παραγωγής ντοπαμίνης-σεροτονίνης). Οι αλλαγές στην νευροβιολογία του εγκεφάλου περιλαμβάνουν την τροποποιημένη λειτουργία ντοπαμίνης και σεροτονίνης. Προσπαθούν απεγνωσμένα να βρουν τρόπους για να αποκαταστήσουν τον έλεγχο στη ζωή τους από μια σύνθετη σύνθεση εγκεφαλικά λανθασμένων πυροδοτήσεων. Τα ολοένα αυξανόμενα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι μια αλλοιωμένη ισορροπία στα σήματα του εγκεφάλου, όσον αφορά το τι είναι επιβράβευση και τι όχι, επηρεάζει πολλές πτυχές της ζωής των ατόμων, συμπεριλαμβανομένης της διαταραγμένης διατροφής.

Η ιδέα της αύξησης βάρους, και κατ’επέκταση η λήψη τροφής, τρομοκρατούν τα άτομα με διατροφική διαταραχή. Κάθε φορά που έρχονται σε επαφή με την τροφή πυροδοτείται η αμυγδαλή οδηγώντας σε αποφυγή της τροφής και σε σφίξιμο του στομάχου ή σε αναζήτηση μεθόδων αντιστάθμισης (πχ εμετός-καθαρτικά-υπεργυμναστική) για την διαχείριση του άγχους τους. Λόγω της βλάβης της νήσου του Ράιλ, μεταξύ άλλων, η αίσθηση του πόνου είναι σχεδόν ανύπαρκτη και δεν μπορούν να αντιληφθούν πιθανούς τραυματισμούς που μπορεί να προκύψουν από την υπεργυμναστική ή τον πόνο από την διάταση του στομάχου μετά από ένα υπερφαγικό επεισόδιο.

Για τα άτομα με βουλιμία, η πυροδότηση της αμυγδαλής οδηγεί παροδικά σε αποφυγή της τροφής. Στην πορεία, όμως, το άτομο οδηγείται σε καταναγκαστική χρήση μεγάλης ποσότητας τροφής με πιθανούς τρόπους αντιστάθμισης της συμπεριφοράς (πχ καθαρτικά, εμετούς ή αυστηρά περιοριστικές δίαιτες).

Η ευχαρίστηση από την τροφή είναι ελάχιστη ή και καθόλου για τα άτομα με ανορεξία και για τα άτομα με βουλιμία η ευχαρίστηση συνοδεύεται περισσότερο με την ιδέα της κατανάλωσης τροφής κι όχι τόσο με την ίδια την τροφή, λόγω της ελάχιστης έκκρισης ντοπαμίνης. Στην ουσία, ένα άτομο με διατροφική διαταραχή τρώει χωρίς να αντιλαμβάνεται τις αισθήσεις που αποτελούν “κλειδί” στον καθορισμό της συχνότητας και της ποσότητας φαγητού.

Ταυτόχρονα, διαστρεβλώνεται η εικόνα του σώματος (ειδικά στην ανορεξία) λόγω της βλάβης του βρεγματικού λοβού (ο οποίος είναι υπεύθυνος για το πώς αντιλαμβανόμαστε το σώμα μας στον χώρο), ενώ, λόγω της υπερδιέγερσης της αμυγδαλής, μπαίνει μπροστά το ένστικτο επιβίωσης και έτσι πρώτα δρουν, μετά αισθάνονται και μετά σκέφτονται. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να συσσωρεύονται αυτοκαταστροφικές σκέψεις (υπερλειτουργία ραχιοπλευρικού προμετωπιαίου φλοιού DLPFC – ανώτερη περιοχή εγκεφαλικού φλοιού) οι οποίες ηρεμούν με τρόπους αντιστάθμισης και με την ασιτία. Φαίνεται πως επικρατεί περισσότερο η οδός του κογχομετωπιαίου φλοιού και της αμυγδαλής και ο άνθρωπος αντιδρά αποφευκτικά ή παρορμητικά γύρω από την τροφή.

Διαβάστε Περισσότερα Γλωσσάρι: Περιοχές του εγκεφάλου και η λειτουργία τους

Το βασικό κέντρο γνωστικών λειτουργιών αναστέλλεται και γι’ αυτό η θεραπεία των διατροφικών διαταραχών θα πρέπει να περιλαμβάνει τα εξής:
1. Εκπαίδευση-ενημέρωση για να δημιουργηθεί κίνητρο για την αλλαγή στον τρόπο ζωής στο άτομο που πάσχει. Η γνώση δύναται να αντιμετωπίσει τον θόρυβο της διατροφικής διαταραχής (υπερλειτουργία ραχιοπλευρικού προμετωπιαίου φλοιού DLPFC) κάνοντας το άτομο που πάσχει να κατανοήσει την λανθασμένη ανάφλεξη σημάτων στο κάτω μέρος του εγκεφάλου, επηρεάζοντας την ικανότητα εμπιστοσύνης στις καθημερινές αποφάσεις σχετικά με το φαγητό και την αυξανόμενη γνωστική αμφιβολία.
2. Συλλογική δράση και πνεύμα συνεργασίας του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος των ατόμων που νοσούν, παράλληλα με την βοήθεια ειδικών (ιατρών, διαιτολόγων καιψυχολόγων) για να απεγκατασταθούν οι αυτοματοποιημένοι μηχανισμοί που έχουν εγκατασταθεί ως συμπεριφορά στον εγκέφαλό τους και να αντικατασταθούν με νέους, υγιείς μηχανισμούς.
3. Φαρμακευτική αγωγή και σωστή σίτιση για την διόρθωση της βλάβης του εγκεφάλου, ούτως ώστε να επέλθει γνωσιακή-συμπεριφορική παρέμβαση.

Η προσέγγιση της θεραπείας της διατροφικής διαταραχής ως ασθένειας που βασίζεται στον εγκέφαλο αποφορτίζει τόσο τον ασθενή, όσο και το περιβάλλον του, το οποίο συχνά πιστεύει ότι οι διατροφικές διαταραχές είναι πράξεις θέλησης. Δεν είναι λοιπόν! Αυτό γίνεται ακόμα πιο ξεκάθαρο, όταν οι παρεμβάσεις περιλαμβάνουν την σωστή σίτιση και την φαρμακευτική αγωγή. Η θέληση αφορά την αλλαγή στον τρόπο ζωής κι όχι στην ικανότητα προσωπικής δράσης.

Συμπερασματικά, η στήριξη ομάδας ειδικών και η συνεισφορά του φιλικού και οικογενειακού περιβάλλοντος διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών, αφού τα άτομα που πάσχουν είναι αδύνατον να μπορέσουν αυτόνομα να βγουν από το πρόβλημά τους, λόγω της δυσλειτουργίας τμημάτων του εγκεφάλου τους. Ταυτόχρονα, όπως προανέφερα, τα άτομα με διατροφικές διαταραχές δεν μπορούν να εμπιστευτούν, να πάρουν αποφάσεις, να ζητήσουν βοήθεια και θεωρούν πως δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς την διατροφική τους διαταραχή, γιατί δεν ξέρουν πως να ζήσουν χωρίς αυτήν. Δυστυχώς, ο δαίμονας της διατροφικής διαταραχής εγκλωβίζει και απομονώνει τόσο πολύ τα άτομα που νοσούν, που φαντάζει εξαιρετικά δύσκολη η ζωή τους χωρίς τα δεσμά του. Κι όμως, η θεραπεία μπορεί να επιτευχθεί με συλλογική και οργανωμένη προσπάθεια.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ζαφειράκη, Αγγελική. Η διατροφή στη ζωή μας, Εκδόσεις iWrite. 2020.
Hill, Laura. A Brain-Based Approach to Eating Disorder Treatment, The Center for Balanced Living, Columbus. 2017.